Bazylika Mariacka, oficjalnie Kościół Archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, to jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli Krakowa i jeden z najwspanialszych przykładów architektury gotyckiej w Polsce. Jej charakterystyczne wieże górują nad Rynkiem Głównym, a bogactwo wnętrza zachwyca zarówno mieszkańców, jak i turystów z całego świata.
Historia Bazyliki Mariackiej
Historia Bazyliki Mariackiej sięga XIII wieku, chociaż na tym miejscu już wcześniej istniała świątynia. Oto najważniejsze etapy jej rozwoju:
- Lata 1221-1222 - budowa pierwszego, romańskiego kościoła
- 1290 rok - zniszczenie pierwszego kościoła podczas najazdu tatarskiego
- Koniec XIII wieku - rozpoczęcie budowy obecnego, gotyckiego kościoła
- XIV-XV wiek - rozbudowa świątyni, dodanie kaplic bocznych, podwyższenie wież
- 1477-1489 - powstanie głównego ołtarza dłuta Wita Stwosza
- XVII-XVIII wiek - barokowe przekształcenia wnętrza
- XIX wiek - regotyzacja i prace restauracyjne
- 1962 rok - nadanie kościołowi tytułu bazyliki mniejszej przez papieża Jana XXIII
Architektura Bazyliki Mariackiej
Bazylika Mariacka jest trójnawową halą z wydłużonym prezbiterium i wieńcem kaplic. Jej najbardziej charakterystycznym elementem są dwie wieże o różnej wysokości i formie:
- Wieża Hejnalica (wyższa, północna) - ma wysokość 81 metrów i zwieńczona jest gotyckim hełmem z 1478 roku. Z tej wieży co godzinę rozlega się słynny hejnał mariacki.
- Wieża zegarowa (niższa, południowa) - ma wysokość 69 metrów i pełni funkcję dzwonnicy.
Istnieje legenda tłumacząca różną wysokość wież. Według niej, dwie wieże były budowane przez dwóch braci. Jeden z nich, zazdrosny o to, że wieża drugiego będzie wyższa, zabił brata nożem. Następnie, dręczony wyrzutami sumienia, sam odebrał sobie życie, skacząc z niedokończonej wieży. Nóż, którym miał zabić brata, do dziś wisi przy wejściu do Sukiennic jako przestroga.
Wnętrze bazyliki zachwyca bogactwem dekoracji. Ściany pokryte są polichromią wykonaną przez Jana Matejkę i jego uczniów w latach 1889-1891. Witraże zostały zaprojektowane m.in. przez Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera.
Ołtarz Wita Stwosza
Najcenniejszym skarbem Bazyliki Mariackiej jest niewątpliwie główny ołtarz, wykonany w latach 1477-1489 przez niemieckiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veita Stossa). Jest to arcydzieło późnogotyckiej sztuki rzeźbiarskiej i jeden z największych ołtarzy tego typu w Europie.
Ołtarz ma formę tryptyku o wymiarach 11 x 13 metrów, wykonanego z drewna lipowego. Przedstawia sceny z życia Maryi i Jezusa, z centralną sceną Zaśnięcia i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W ołtarzu znajduje się ponad 200 postaci, z których największe mają wysokość 2,7 metra.
Podczas II wojny światowej ołtarz został zdemontowany i wywieziony do Niemiec. Po wojnie, dzięki staraniom polskich muzeologów, udało się go odnaleźć i przywrócić do bazyliki. W latach 2015-2021 przeprowadzono gruntowną konserwację ołtarza, przywracając mu pierwotny blask.
Hejnał mariacki
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów związanych z Bazyliką Mariacką jest hejnał, grany co godzinę z wieży kościelnej. Melodia hejnału urywa się nagle, co wiąże się z legendą o trębaczu, który w 1241 roku ostrzegał krakowian przed najazdem tatarskim. Gdy zobaczył zbliżających się najeźdźców, zaczął grać na alarm, ale został trafiony tatarską strzałą w gardło, co przerwało melodię.
Hejnał mariacki jest jednym z symboli Krakowa i Polski. Codziennie w południe jest transmitowany przez Polskie Radio, co czyni go jedną z najdłużej nadawanych audycji radiowych na świecie (transmisje rozpoczęto w 1927 roku).
Bazylika Mariacka jako zabytek i atrakcja turystyczna
Bazylika Mariacka jest jednym z najważniejszych zabytków Krakowa i Polski. Rocznie odwiedza ją ponad milion turystów z całego świata. Jest nie tylko miejscem kultu religijnego, ale również ważnym ośrodkiem kulturalnym, gdzie odbywają się koncerty muzyki poważnej i chóralnej.
Zwiedzając bazylikę, warto zwrócić uwagę na:
- Ołtarz Wita Stwosza
- Polichromię ścian wykonaną przez Jana Matejkę i jego uczniów
- Witraże zaprojektowane przez Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera
- Stallę, czyli drewniane ławy w prezbiterium, z XV-wiecznymi rzeźbieniami
- Barokowe i rokokowe kaplice boczne
- Gotyckie sakramentarium (miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu) z XV wieku
- Późnogotyckie nagrobki i epitafia
Bazylika jest otwarta dla zwiedzających, przy czym należy pamiętać, że jest to przede wszystkim miejsce kultu religijnego, więc obowiązują odpowiednie zasady zachowania i ubioru.
Ciekawostki o Bazylice Mariackiej
Na zakończenie warto przytoczyć kilka interesujących faktów związanych z tym wyjątkowym miejscem:
- W kościele znajduje się 25 kaplic bocznych, co czyni go jednym z najbogatszych pod tym względem kościołów w Polsce
- Budowniczym Kaplicy Świętokrzyskiej, zwanej też Kaplicą Batorego, był ten sam architekt, który zaprojektował słynny dziedziniec arkadowy na Wawelu - Bartłomiej Berrecci
- Ołtarz Wita Stwosza wykonany jest z drewna lipowego, które jest szczególnie cenione w rzeźbiarstwie ze względu na swoją miękkość i podatność na obróbkę
- W latach 30. XX wieku rozważano przeniesienie ołtarza Wita Stwosza do nowo budowanej katedry w Katowicach
- Podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej kościół został przemianowany na kościół św. Marii (St. Marienkirche) i był przeznaczony wyłącznie dla Niemców
- Najstarszy zachowany dzwon bazyliki, "Półzygmunt", pochodzi z 1438 roku
Podsumowanie
Bazylika Mariacka w Krakowie to nie tylko wspaniały przykład gotyckiej architektury sakralnej, ale również skarbnica sztuki, historii i legend. Jej charakterystyczna sylwetka z dwiema nierównymi wieżami stała się jednym z symboli Krakowa, a hejnał mariacki - symbolem polskiej tradycji i kultury.
Zwiedzanie tego wyjątkowego zabytku to obowiązkowy punkt programu dla każdego, kto odwiedza Kraków i interesuje się historią polskiej architektury. Bazylika zachwyca nie tylko swoją monumentalną bryłą, ale przede wszystkim bogactwem wnętrza, w którym każdy element opowiada fascynującą historię minionych wieków.